ความมุ่งหมาย(Aims), จุดหมาย(Goals), จุดมุ่งหมาย(Objective)

                 ในการพัฒนาหลักสูตร การกำหนดจุดประสงค์เป็นขั้นตอนที่สำคัญมากขั้นตอนหนึ่ง เพราะจะบอกถึงความมุ่งหวังว่าจะพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณลักษณะและความรู้ความสามารถในลักษณะใด  รวมทั้งยังเป็นแนวทางในการกำหนดเนื้อหาสาระ กิจกรรมและประสบการณ์เรียนรู้  รวมทั้งการวัดและประเมินผลการเรียนของผู้เรียน  นักพัฒนาหลักสูตรจึงต้องพิจารณากำหนดจุดประสงค์อย่างรอบคอบ   และกำหนดอย่างชัดเจนและเหมาะสมสอดคล้องกับปรัชญาและค่านิยมของสังคม สภาพปัญหาและความต้องการของสังคมและผู้เรียน  ตลอดจนมีความสมดุลระหว่างความรู้และทักษะหรือระหว่างทฤษฎีกับการปฏิบัติ

ความหมายและระดับของจุดประสงค์

                โดยทั่วไป จุดประสงค์มีหลายระดับ คำศัพท์ภาษาอังกฤษที่ใช้ในแต่ละระดับก็มีหลายคำ เช่น  Educational  Objectives,  Educational  Aims,  Educational  Goals  ซึ่งแต่ละคำมีขอบเขตของการใช้แตกต่างกัน และเมื่อนำไปใช้ในภาษาไทยมักจะใช้ไม่ค่อยถูกต้องกับขอบเขตดั้งเดิม  ดังจะเห็นได้จาก นักวิชาการชาวอเมริกันหลายคนจะแบ่งจุดประสงค์ของการศึกษาออกเป็น 3 ระดับ ใหญ่ ๆ  โดยเรียงลำดับดังนี้

                                                               Philosophy      >     Aims    >       Goals    >       Objectives 

ความหมายของจุดประสงค์แต่ละระดับมีดังนี้คือ

                1.  Educational  Aims  ซึ่งในที่นี้หมายถึง  “ความมุ่งหมายของการศึกษา”   เป็นจุดประสงค์ปลายทางสูงสุดที่ยึดเป็นหลักในการจัดการศึกษาและหลักสูตร  เป็นความมุ่งหมายในระดับชาติ  และมีความหมายกว้างที่สุดหรือระดับใหญ่ที่สุด  เห็นผลได้ในระยะยาว  นอกจากนี้ยังสะท้อนถึงปรัชญาและค่านิยมทางการศึกษาของประเทศที่ยึดถืออยู่  ยกตัวอย่างเช่น  Ralph  Tyler²  ได้สรุปความมุ่งหมายของระบบการศึกษาอเมริกัน  (The  Aims  of  American  Schooling) ได้  6  ข้อ  ซึ่งล้วนเป็นความมุ่งหมายที่สะท้อนปรัชญาการศึกษาพิพัฒนนิยม  (Progressivism)  ดังนี้

ก.      เพื่อพัฒนาความเจริญแห่งตน  (Developing  self-realization)

ข.      เพื่อให้แต่ละคนอ่านออกเขียนได้  (Making  individuals  literate)

ค.      เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางสังคม  (Encouraging  social  mobility)

ง.       เพื่อให้เกิดทักษะและความเข้าใจที่จำเป็นต่อการทำงานอย่างมีคุณภาพ  (Providing        the  skills  and  understanding  necessary  for  productive  employment)

จ.     เพื่อเป็นเครื่องมือช่วยในการตัดสินใจอย่างมีประสิทธิผลเกี่ยวกับเรื่องที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม  รวมทั้งการบริการต่าง ๆ   (Furnishing tools requisite for making effective   choices regarding material and nonmaterial things and services)

ฉ.      เพื่อเป็นเครื่องมือในการศึกษาต่อ  (Furnishing  the  tools  for  continued  learning)

2.  Educational  Goals  ซึ่งในที่นี้หมายถึง  “เป้าประสงค์ของการศึกษา”  เป็นระดับรองลงมาจาก  “ความมุ่งหมายของการศึกษา”  (Educational  Aims)  และต้องกำหนดให้สอดคล้องกับความมุ่งหมายของการศึกษาด้วย  นอกจากนี้  ยังเป็นคำศัพท์ที่ใช้เรียกจุดประสงค์ในระดับโรงเรียนและสถาบัน  โพสเตอร์  ได้ให้ความหมายว่า  เป็นผลที่ต้องการจากการศึกษาหลายปีในโรงเรียน  และผ่านเนื้อหาสาระต่าง ๆ  ในระบบ     โรงเรียน  ไม่แสดงการเรียนรู้ที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียน  แต่จะอธิบายคุณลักษณะ    ต่าง ๆ  ที่ต้องการของผู้เรียนหลังจากที่ได้รับการศึกษาแล้ว

3.  Educational  Objectives  ซึ่งในที่นี้หมายถึง  “จุดประสงค์ของการศึกษา”  เป็นระดับรองลงมาจาก  “เป้าประสงค์ของการศึกษา”  (Educational  Goals)  และมีความหมายเป็นรูปธรรมมากขึ้น  ชัดเจนขึ้นและเฉพาะเจาะจงมากขึ้น  ซึ่งโรงเรียนหรือครูผู้ใช้หลักสูตรสามารถนำไปปฏิบัติได้

สำหรับในบริบทไทยนั้น ได้แบ่งระดับจุดประสงค์ของการศึกษาคล้ายคลึงกับนักวิชาการชาวอเมริกัน  เพียงแต่การใช้คำศัพท์ในบางระดับแตกต่างกัน  ขอบเขตของจุดประสงค์แต่ละระดับเรียงลำดับกว้างที่สุดไปสู้แคบที่สุดมีดังนี้

ตาราง  :  ระดับของจุดประสงค์ทางการศึกษา

ระดับจุดประสงค์	คำศัพท์ที่ใช้	ตัวอย่าง
ระดับชาติ	เป้าประสงค์ (Goals)	คนไทยทุกคนมีสิทธิเท่าเทียมกันที่จะได้รับการศึกษาและพัฒนาชีวิตตามความสามารถของตนอย่างเต็มที่  คนไทยย่อมมีโอกาสปรับปรุงให้รอดพ้นจากความทุกข์ยากและความเขลา  รู้รอบเท่าทันกับความเปลี่ยนแปลง...
ระดับการศึกษา	จุดมุ่งหมาย (Purposes)	มุ่งเสริมให้ผู้เรียนได้พัฒนาคุณธรรมความรู้  ความสามารถ  และทักษะต่อจากระดับประถมศึกษา  ให้ผู้เรียนได้ค้นพบความต้องการ  ความสนใจ  และความถนัดของตนเองทั้งในด้านวิชาการและวิชาชีพ…(ระดับมัธยมตอนต้น)
ระดับหลักสูตร	จุดหมาย (Aims)	เพื่อให้มีความรู้และทักษะในวิชาสามัญและทันต่อความเจริญก้าวหน้าทางวิทยาการ  ต่าง ๆ  (ข้อ 1 :  จุดมุ่งหมายหลักสูตรมัธยมตอนต้น)
ระดับกลุ่มวิชา	จุดประสงค์(ทั่วไป) (Subject  Area  Objectives)	เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจในเรื่องหลักภาษา  และความสามารถใช้ภาษาได้ถูกต้องเหมาะกับวัย  (กลุ่มวิชาภาษาไทย)
ระดับรายวิชา	จุดประสงค์(รายวิชา) (Course  Objectives)	เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจ และเห็นคุณค่าของวรรณกรรมพื้นบ้าน  (รายวิชานิทาน  พื้นบ้าน)
ระดับการเรียนการสอน	จุดประสงค์การเรียนรู้/จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม (Instructional  Objectives/  Behavioral  Objectives)	เมื่อกำหนดสิ่งของสองหมู่  สามารถบอกจำนวนของทั้งหมดเมื่อนำมารวมกันได้  (บทเรียนเรื่องการบวก  ในวิชาคณิตศาสตร์)